Türkiye’nin ilk göç temalı müzesi olan Mübadele Müzesi, İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti Ajansı Kültürel Miras ve Müzeler Direktörlüğü çalışmaları kapsamında, Lozan Mübadilleri Vakfı ve Çatalca Belediyesi iş birliği ile 2010 yılında kurulmuştu
Müze, 20.yy başlarındaki Türkiye- Yunanistan Nüfus Mübadelesi sonucu, mübadillerin geride bırakmak zorunda kaldıkları değerleri; mal varlıklarını, evlerini, kaybettikleri yakınlarının mezarlarını, anılarını yaşatıyor.
30 Ocak 1923 tarihinde TBMM hükümeti ile Yunan hükümeti arasında imzalanan Nüfus Mübadelesi Sözleşmesi sonucu gerçekleşen zorunlu göç uygulamasıyla Yunanistan ve Türkiye’den yaklaşık 2 milyon insan yurt saydığı toprakları terk etmek zorunda kalmıştı.
Müzenin kuruluş öyküsü
Lozan Mübadilleri Vakfı’nın websitesinde, müzenin kuruluş öyküsü kısaca şöyle anlatılıyor:
“2001 yılında Lozan Mübadilleri Vakfı kurulduğu sırada önemli amaçlarından birisi Mübadele Müzesi açmaktı. LMV Kuruluşundan sonraki yıllarda Çatalca Kaleiçi mahallesinin bu müze için çok uygun bir yer olduğuna karar verdi. Bu konuda daha 2001 yılında Çatalca belediyesi ile görüşüp bu projeyi gerçekleştirmek üzere ortak çalışmaya ilke kararı verildi ve protokol imzalandı. Aynı dönemde Müze olarak değerlendirilmesi düşünülen yapının sahipleri olan Ölçer ailesi ile görüşüldü. Aile LMV’nin bu projesini destekleyerek binalarını müze için tahsis edeceklerini belirttiler.
Önemli bir maddi kaynak gerektiren proje LMV tarafından Avrupa Kültür Başkenti İstanbul 2010 ajansına teklif olarak sunuldu. Aralık 2008. Uzun araştırmalar sonunda AKB İstanbul 2010 ajansı Müze proje teklifi kabul edildi. Haziran 2010. Röleve, Restitüsyon ve Restorasyon projeleri vakıf üyeleri Y. Mimar Sadrettin Soylu ile Y.Mimar Nüzhet AK tarafından daha önce tamamlanmış olan Müze inşaatı için uzun süren çalışmalar sonucu Belediye’den İnşaat ruhsatı alındı. Yapılmış olan Protokoller nedeniyle 2010 yılında açılması zorunlu olan Müze inşaat, dekorasyon ve kürasyon çalışmaları için sadece 4 aya yakın bir süre kalmıştı.
LMV kurucusu ve yönetim kurulu üyesi A. Atila Karaelmas koordinatörlüğü altında sürdürülen çalışmalar, İnşaat ve dekorasyon çalışmalarını da üstlenen vakıf üyeleri Y. Mimar Sadrettin Soylu ile aynı zamanda Çatalca’lı olan Y.Mimar Nüshet AK ile birlikte LMV ve LMD’nin tüm yöneticileri ve üyelerinin olağanüstü gayret ve çalışmaları sonucu Mübadele Müzesi 18. Aralık. 2010 tarihinde tamamlandı. Proje ortağı olarak Çatalca Belediyesi İnşaat süresinde başta başkan Cem Kara olmak üzere tüm çalışanları çok önemli katkılar sağladı. Ayrıca tarihi yapılarını müze için tahsis eden Ölçer ailesi başta Ersan Ertuğrul Ölçer olmak üzere tüm Kaleiçi halkının destekleri de Müzenin zamanında açılabilmesine önemli katkılar sağladı. Müze 20 Aralık 2010 tarihinde çok görkemli bir törenle açıldı.”
Müze binası
Mübadele Müzesi, müze ana bina ,mübadele meydanı ve kültür evi olmak üzere üç bölümden oluşuyor. Müze ana binasının, 1913-1923 arasında (mübadele öncesinde) taverna olarak Yannis adında bir Rum tarafından işletildiği söyleniyor. Mübadele gerçekleştikten sonra Rumlar Çatalca’dan gidince sağlık memuru Fethi Onuk tavernayı devralmış fakat işletemeyince bırakmış. Daha sonra yapı hazineye devrolmuş ve Ziraat Bankası olarak hizmet vermeye başlamış. Ziraat Bankası 1961 yılında yapıyı Fikret Tatari’ye satmış. Bu dönemde binada biçki, dikiş kursu verilmiş. Yapı 1967 yılında Kamil Ölçer tarafından satın alınmış ve halen Kamil Ölçer’in varisleri olan Ersan Ertuğrul Ölçer, Ertuğ ve Erdağ Ölçer’in mülkiyetinde. Son olarak Ölçer ailesi yapıyı Mübadele Müzesi olarak kullanılmak üzere Lozan Mübadilleri Vakfına tahsis etmiş.
Sergilenen objeler
Müzede sergilenen objeler arasında çeyizlikler büyük yer tutuyor. El dokuması çarşaflar, kanaviçe işli perdelik pamuk dokuma kumaşlar, yastık kılıfları, masa örtüleri, nakış işi süslemeler eski günlere ışık tutan objeler arasında.
Müzik ile ilgili bölümlerde Selanik doğumlu ünlü bestekâr Faiz Kapancı’nın udu, mandolin, darbuka, nota defteri yer alıyor.
Mutfak ve ev eşyaları arasında sedef saplı kaşıklar, bakır sahan, tava, tepsi, ibrik “tek” ölçüsünde rakı kadehi, porselen çay takımı, toprak küpler, demir ütüler, gaz lambaları, cam çekiçleri bulunuyor.
Fotoğraflar ve belgeler bölümünde ise Girit’in ilk fotoğrafçılarından Hamza Rüstem Bey’in Girit’te kullandığı fotoğraf makinesi, o dönemdeki negatif baskı için kullandıkları camlar, mübadele dönemine ait belgeler, mübadillere ait mal tasfiye talepnameleri, Osmanlı Dönemi haritaları, Kuran-ı Kerim, bir adet yarım banknot, o günlere ait pullar,19. Yüzyıl sonlarında yayımlanan “Sabah” gazetesinin nüshaları ziyaretçileri o dönemlere götürüyor.
Müze Pazar ve pazartesi hariç her gün 10:00 – 17:00 arasında açık.
Adres: Kaleiçi Mahallesi, Bahar Sok. No:4, 34540 Çatalca/İstanbul – Avrupa
Kaynak: www.lozanmubadillerivakfi.org.tr
