Alışılmışın dışında cenaze ritüelleri

Çoğunlukla dini karakterli olan ritüel, bir kültürde var olan değerlerin, âdetleşen davranışların, belli başlı zamanlarda tekrarlanmasıdır. İnsan, her şeye belli anlamlar yüklemiş ve bunu yaşamında pratiğe dökmüştür. Bunların içinde, toplumsal yaşamda önemli bir olay olan ölüm; insanları derinden etkileyen, her din, her kültür için kaçınılmaz bir son veya bir başlangıçtır

İnsan hayatındaki önemli geçiş törenlerinden biri olan cenaze ritüelleri ise, bir ölünün gömülmesi sırası ve sonrasında sergilenen davranışları kapsar. Cenaze ritüelleri; gömme (toprağa, okyanusa, gökyüzüne, bataklığa), yakma, mumyalama, tabutlarla yükseklere asma ve yırtıcılara yem etme olarak değişebilir. Bunun yanında cenazenin gömülmesi sonrasında sayılabilecek bazı örnekler de vardır: Endonezya’ da bir kabilede ölülerin belli dönemlerde giydirilerek etrafta dolaştırılması, kadının kocası öldüğünde el parmaklarını kesmesi, kadının ölen kocasının penisini kolye gibi boynuna asması, yakılan ölülerin küllerinin bedenlere sürülmesi, Güney Kore’de öldükten sonra yanan cesetin küllerinden mücevher benzeri minik bilyeler yapılması, Madagaskar’ da her yıl düzenlenen Famadihana festivaliyle yerlerinden çıkarılan ölülerle dans edilip, ölülerin tekrar geri gömülmesi …

Dünyadan ayrılmanın çeşitli yöntemlerine örnek olan bu ritüeller, kültürler arasında dini, coğrafi, kültürel ve ekonomik sebeplerle çeşitlilik gösterebilir. Bahsedilen ritüeller, yaşadığınız kültüre göre korkunç, tiksinç ve anormal gelebilir ancak her biri kendine göre haklı gerekçelerle yapılır. Aynı bedende, başka bir hayatta yaşamlarına devam edeceğine inanan kültürler genellikle ritüellerini, ölü bedenlerinin bozulmaması doğrultusunda gerçekleştirir. Bu gömülme bir saklama ve koruma yöntemidir. Reenkarnasyon inancının yaygın olduğu kültürlerde ise ölen bedenin saklanmasına ihtiyaç duyulmamıştır.

MA’NENE RİTÜELİ (Cenazeyi Gün Yüzüne çıkarma): Endonezya’ da bazı gruplarda görülen bu ilginç ritüelde, yakınları tarafından ölülerle belli sürelerde özlem gidermek, ölüyü onurlandırmak ve ölüye saygıyı ispatlamak için ölüler mezardan çıkartılıyor. Ölülerine temiz kıyafetler giydirip, gerekirse saç sakal tıraşı yapıp, gerçekleştirdikleri tören ardından geri gömüyorlar. Bozulmayan ölülerin şans getirdiği inancı yaygın.

DAKHMA (Sessizlik Kulesi)

Yeryüzünün temiz kalabilmesi ve insan bedeninin doğaya geri iade edilmesi  için Zerdüştler ölülerini dağların tepesi veya yerleşim yerlerine uzak inşa etikleri ve sessizlik kulesi olarak adlandırdıkları kulelerde yırtıcı hayvanların yemeleri için bırakmışlardır. Etleri yenen ölünün kalan kemikleri iyice kuruduktan sonra kulede bulunan derin kuyulara bırakılır. 1960 yıllarında bu ritüel hakim dinlerin etkisiyle yasaklanmıştır.

JHATOR (Gökyüzüne Gömülme)

Zerdüştlerin sessizlik kulesini andıran, Tibet geleneğinde ‘’Gökyüzüne Gömülme’’ adı verilen ritüelde, tepelere götürülen ölülerin akbabalar, yırtıcı kuşlar tarafından yenmesi sağlanıyor. Böylece doğaya hızlı bir şekilde geri  dönüşümü gerçekleşmiş oluyor. Gerçekleştirilen bu ritüelin sadece bir sebepten kaynaklandığını söylemek pek doğru olmayabilir. Reenkarnasyonun hakim olduğu Tibet kültüründe vücudun korunmasına gerek duyulmamıştır. Ayrıca gömmenin veya yakmanın maliyetli olması, gömecek alan bulunamaması böyle bir yola başvurmada etkili olduğu kadar gökyüzü ve kuşların kutsal kabul edilmesinin getirdiği bir geleneğin devamı da olabilir.

Bunun yanı sıra ölülerini cennete yakın olmak veya doğa olayları ve hayvanlardan korumak için tabutlarla birlikte kayalıklara asan, okyanusların dibine gömen, kayaların içine gömen kültürlerde bulunur.

Hasret Gökçen

Kaynaklar:

(1) Harari, Homo Deus (İstanbul: Kolektif kitap,2016),33-41
(2) İlhan şen, İstanbul Üniversitesi ‘HAKKARİ BÖLGESİNDE ÖLÜ GÖMME ADETLERİ VE SONRASINDAKİ RİTÜELLER’  (yayımlanmamış tez)
(3) İstanbul Üniversitesi Fiziki Antropoloji Bölümü Ölü Gömme Ders Notları
https://www.evrensel.net/haber/270860/olum-olgusu-ve-olu-gomme
http://toplumvetarih.blogcu.com/farkli-olu-kultu-ornekleri/12911681
http://irangezirehberi.com/sessizlik-kulesi-dakhme-yezd/

YORUM YAP

Lütfen yorumunuzu girin!
Lütfen adınızı buraya girin