Kaybolmaya yüz tutmuş bir dil; Pomakça…
UNESCO, kaybolmaya yüz tutan dillere dikkat çekmek ve farkındalık yaratmak amacıyla 21 Şubat tarihini Dünya Anadiller Günü ilân etmiştir.
Ana dili, bir milletin en değerli kültür mirasını oluşturur. Ülkemizde de farklı dil renkliliği söz konusudur. Bir ‘dil bahçesi’ olan topraklarımızın, bir ‘dil mezarlığı’ olmaması adına;
her dilin yaşama hakkı olduğunu savunarak başlıyorum…
Pomaklar, Balkan coğrafyasından göç etmek zorunda kalmış bir millet. Köklerinden sökülerek, havasını, suyunu bilmediği başka topraklara dikilen birer ağaç belki de…
Zamanla o toprağa kök salıp meyve veren, geldiği yeri unutmayan büyük bir ağaç.
Kimdir bu Pomaklar?
Pomaklar, Balkanlar’da, Bulgaristan’da, Batı Trakya’da yaşamış; Bulgarca’ya yakın bir dil kullanan Slav bir halktır. Osmanlı ordusuna yaptıkları yardımlardan dolayı “Pomagaç (yardımcı)” diye tanınan bu halk, zamanla Pomak adını almıştır.
Bulgaristan’ın kuzey ve orta bölgelerinde, Selanik vilâyetlerinde yaşayan Pomaklar’ın 1880 sayımlarında 400 bin nüfusa sahip olduğu kayıtlarda mevcuttur. ‘93 Harbi sırasında Pomaklar’ın birçoğu Anadolu’ya göç etmek zorunda kalarak, doğduğu topraklardan ayrılır. Savaşın sonunda bir ayaklanma başlatarak Doğu Rumeli vilayetinde özerklik elde eden halk, Timraş Köyü merkez olacak şekilde Pomak Timraş Cumhuriyeti’ni kurar. Sekiz yıl boyunca 33 kişilik bir meclisle yönetilen Pomak Timraş Cumhuriyeti’nin en önemli özelliği çarların, kral ve padişahların yer almadığı, özgürlükçü bir yönetim yapısına sahip olmasıdır.
Anadolu’ya geldiklerinde nerelere yerleştiler?
Anadolu ve Trakya’da “93 mâcırı” olarak bilinen Pomaklar, ‘93 harbi sonrasında geldikleri Anadolu topraklarında Trakya bölgesi başta olmak üzere Samsun, Bursa, Çanakkale, Eskişehir ve İzmir vilayetlerine iskân edilmişlerdir.
1923 Nüfus Mübadelesi sonrasında, Selanik başta olmak üzere Yunanistan’dan göç etmek zorunda kalan Pomaklar ise, mübadele antlaşması gereği, Türkiye’den göç eden Rum nüfusun ikâmet ettikleri hanelere yerleştirilmişlerdir.
Pomakların en farklı âdeti; Pomak Düğünleri
Her ne kadar Anadolu’ya göç ettikten sonra kaybolmuş olsa da, özellikle yaşlı Pomak nüfusun anılarında geleneksel düğünler renkli bir yere sahip.
Bu düğünlerde, gelinin yüzü tamamen beyaza boyanıp renkli pullarla kaplanıyor ve yüz, kırmızı ağırlıklı bir duvak haline geliyordu. Sonrasında duvakların uçlarına tel ve ip takılarak süsleniyordu.
Sezer Ayhan Umut / gazeteistanbul